مریم احمدی شیروان/

عبدالحسین امینی نجفی مشهور به علامه امینی را با اثر گرانسنگ او، الغدیر می‌شناسیم؛ کتابی در 20 جلد که می‌توان آن را دایره‌المعارف تاریخ و فرهنگ شیعه دانست؛ در ابتدا قرار بود تنها به جمع‌آوری منابع حدیث غدیر در کتب اهل‌سنت بپردازد اما گسترش پیدا کرد و به مجموعه‌ای از احادیث در مورد شخصیت و ولایت حضرت علی(ع) و اهل بیت(ع)، زندگینامه راویان احادیث، معرفی منابع و کتاب‌هایی که این احادیث در آن‌ها نقل شده، معرفی شاعرانی که شعری درباره غدیر یا اهل بیت(ع) سروده‌اند، معرفی دانشمندان شیعه و... تبدیل شد. در سالگرد رحلت مؤلف الغدیر با آیت‌الله سیدجمال‌الدین دین‌پرور، رئیس بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه به گفت‌وگو نشستیم که محضر علامه امینی را درک کرده و این بنیاد را با الهام از رهنمودهای او تأسیس کرده است.

ادبیات «الغدیر» منحصر به فرد است

آیت‌الله دین‌پرور درباره اهمیت کار علامه امینی در الغدیر می‌گوید: مرحوم علامه امینی در میان مؤلفان و محققانی که در ارتباط با امیرالمؤمنین(ع) و نهج‌البلاغه کار کردند، ویژگی‌های خاصی داشت که همان‌ها سبب ماندگاری کارش شد. مهم‌ترین آن‌ها پژوهش‌های نفسگیری بود که ایشان برای تهیه کتاب الغدیر انجام داد. او به منابع محدود اکتفا نکرد و سراغ منابع اصلی و کتاب‌هایی که کمتر در اختیار افراد معمولی بود می‌رفت. ضمن اینکه بیشتر منابعی که استفاده می‌کرد از منابع اهل تسنن بود. او اضافه می‌کند: مرحوم علامه امینی به دلیل اینکه محتوا و منابع کافی در اختیار نداشت، برای دسترسی به آن‌ها دائم در حال سفر به کشورهای مختلف و بازدید از کتابخانه‌های مهم دنیا بود. علاوه بر آن او در این کتاب از روش نویسندگی و ادبیات خاصی استفاده کرده است؛ علامه امینی از ادبیات خاصی که در دنیای عرب مطرح بود، استفاده نکرد بلکه از ادبیات معاصر زمان خود که کمتر در کتاب‌ها کاربرد داشت، بهره برد. تا جایی که می‌توان به جرئت گفت یکی از نقاط مثبت و ویژگی‌هایی که در الغدیر جلوه دارد همین ادبیات ویژه آن است.

ذکر دقیق منابع در «الغدیر»

این مفسر و مترجم نهج‌البلاغه در ادامه عنوان می‌کند: پیش از علامه امینی علمای زیادی درباره الغدیر و مسائل امامت و ولایت تألیفاتی داشته‌اند و شاید بتوان گفت «عَبَقاتُ الاَنوار فی مَناقِبِ الائَمَةِ الاَطهار»، مفصل‌ترین کتاب عقیدتی مذهب شیعه، نوشته میرحامدحسین در این حوزه است و علامه امینی در کتاب الغدیر از آن یاد کرده؛ اما ویژگی‌های خاص و سبک نوشتاری الغدیر آن را از سایر آثار متمایز کرد. افزون بر آن در کتاب‌های قبلی منابع به طور دقیق ذکر نشده اما در الغدیر به طور مستند اسم و حتی صفحه کتاب آمده است. آیت‌الله دین‌پرور با اشاره به روش علامه امینی در تدوین الغدیر توضیح می‌دهد: روش ایشان تحقیقات میدانی بود. او درصدد دستیابی به منابع دست اول بود؛ کاری بسیار پرزحمت بخصوص در آن زمانی که رفت و آمد به دشواری انجام می‌شد و وسایل ارتباط جمعی به گستردگی امروز نبود و با محدودیت‌های بسیاری همراه بود؛ در آن شرایط به گفته خودش 10‌ هزار جلد کتاب را مورد مطالعه قرار داد تا توانست الغدیر را بنویسد؛ او برای این کار مهم بیش از 30 سال کتابخانه‌های کوچک و بزرگ‌ ایران، عراق، حجاز، سوریه، لبنان، شبه قاره هند و پاکستان‌ را مورد بررسی قرار داد.

100 هزار فیش برای تألیف الغدیر نگاشته شد

او با نقل خاطره‌ای از قول علامه امینی می‌گوید: «تا قرن چهارم اسلامی کتاب‌های بسیاری در دست بود اما از قرن پنجم به بعد آن‌ها از دسترس خارج شد و پس از آن هر که آن‌ها را نقل می‌کند با واسطه است؛ اما چون من همیشه سعی می‌کنم که بدون واسطه نقل کنم در تلاش بودم ‌که این کتاب‌ها را پیدا کنم و سرانجام آن‌ها را در مکتبه ظاهریه‌ دمشق‌ پیدا کردم‌؛ اما شرایط استفاده از این کتاب‌ها بسیار دشوار بود و تنها روزی یک ساعت می‌شد از کتابخانه استفاده کرد. کتابدار بداخلاق هم پس از پایان ساعت مطالعه همه را بیرون کرده و اجازه نوشتن نمی‌داد؛ به همین دلیل اصرار کردم که در کتابخانه بمانم و او قبول کرد در را از بیرون قفل کرده و فردا بیاید. مدتی به همین منوال گذشت تا موفق شدم 100هزار فیش از این کتاب‌ها تهیه کنم». رئیس بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه می‌افزاید: بیشتر مطالب کتاب از منابع اهل‌سنت است و او داوری را به خواننده واگذار کرده است؛ استفاده بدون تعصب از منابع و احترام به نویسندگان و خلفا از دیگر ویژگی‌های این کتاب ارزشمند است.

الغدیر اثری فرقه‌گرایانه نیست

آیت‌الله دین‌پرور با تأکید بر اینکه روش علامه امینی چراغ راه پژوهشگران علوم دینی است، تشریح می‌کند: استفاده او از منابع اهل سنت که دسترسی به برخی از آن‌ها دشوار و حتی غیرممکن بود نشان از آن دارد که این کار فرقه‌گرایانه نیست و بر اصول مکتب اسلام نوشته شده است. علامه امینی می‌گفت که برای نوشتن بخشی از الغدیر به نسخه خطی معتبر اهل تسنن نیاز داشتم، اما پیدا نمی‌کردم. به حضرت علی(ع) متوسل شدم. وقتی از حرم خارج شدم در یک بساطی کتاب را دیدم. این نشانی از امدادهای الهی برای دسترسی به منابع است تا این اثر حالت فرقه‌گرایانه پیدا نکند. وی بیان می‌کند: متأسفانه برخی از علمای اهل‌سنت در مورد این کتاب عظیم سکوت کردند و حتی در کشورهای وهابی اصلاً الغدیر پیدا نمی‌شود؛ در حالی که در کتابخانه‌های ما منابع مهم اهل تسنن به وفور پیدا می‌شود؛ البته برخی از علمای اهل تسنن نیز این کتاب را تهیه کرده و حتی توصیه کرده‌اند همه و بخصوص جوان‌ها این کتاب را بخوانند. این مفسر و مترجم نهج‌البلاغه در پایان با ابراز تأسف می‌گوید: هنوز تمام کتاب الغدیر چاپ نشده و تنها 11 جلد از 20 جلد کتاب در دسترس همگان است. این 11 جلد تلخیص هم شده و امیدوارم که در دسترس تمام مردم باشد زیرا حیف است که از چنین منبع عظیمی بی‌بهره بمانیم؛ الغدیر دنیایی از علوم و حقایق است.